Kurumların serbest piyasalar ve serbest ticarete karşı yeni korumacı duvarlar inşa etmelerini yücelten Ekonomi Nobel Ödülü
Kraliyet İsveç Bilimler Akademisi, Ekonomi Bilimleri Ödül Komitesi’nin tavsiyesi üzerine, Daron Acemoglu, Simon Johnson ve James A Robinson’a “çığır açıcı” olarak nitelenen çalışmaları nedeniyle Ekonomi Nobel Ödülü verdi. Analizleri, kapsayıcı kurumların ekonomik başarıyı nasıl desteklediğini, yıkıcı kurumların ise ulusal başarısızlığa katkıda bulunduğunu vurguluyor. Bu karar, 2009 Nobel Ödülü’nü hatırlatıyor; o yıl Elinor Ostrom ve Oliver E Williamson’ın ekonomik yönetimdeki özgün katkıları nedeniyle onurlandırılmıştı, özellikle de kurumların ve organizasyonların ortak kaynakları nasıl yönettiği ve çatışmaları nasıl çözdüğü konusunda. 2009’da, Nobel Komitesi, bu konuları inceleyen bir siyaset bilimci ve bir ekonomisti seçerek, kurumların ve yönetişimin önemini kabul etti. Benzer şekilde, 2024 ödülü, serbest piyasa ekonomisinden uzaklaşarak, kurumsal çerçevelerin ve yönetişim yapılarının ekonomik sonuçları nasıl etkilediğine odaklanıyor.
Ekonomik ve finansal krizlerin ardından neden Nobel Komitesi, geleneksel ekonomik modeller yerine sürekli olarak ekonomik olmayan teorilere öncelik vermektedir? Bu değişen jeopolitik ekonomi ve muhtemelen Nobel seçim komitesinin karşılaştığı kısıtlamalardan daha fazlasını açıklar. 2008 küresel finansal krizinin ardından, Nobel Ödülü’nü Ostrom ve Williamson’a verme kararı, Batı’nın serbest piyasa ideolojilerinin yoğun eleştirilerle karşılaştığı bir dönemde yapılmıştı. Piyasaların kaynakları en iyi şekilde ayırdığına dair uzun süredir süregelen inanç – en düşük fiyatlarla mal ve hizmetler, üreticiler için maksimum kar ve hiçbir kaynak israfı sağlayarak – temelde hatalı olduğu kanıtlanmıştı. Neoliberal ekonomik düşünce taraftarlarından olan ve ABD Federal Rezerv’in uzun süre başkanı olan Alan Greenspan, Kongre’deki bir duruşmada piyasaların kaynakları etkin şekilde ayırdığını varsaymakta yanıldığını ünlü bir şekilde itiraf etti. “Pazar rekabetinin ve serbest piyasanın ele almış olduğu kritik bir direniş yaşadı,” dedi Greenspan. “Neden olduğunu hala tam olarak anlıyorum.”
Bu doğrultuda, Ostrom ve Williamson’ın seçilmesi daha çok bir zorunluluktan ziyade bir tercihti; o dönemde ekonomik çöküş bağlamında serbest piyasa ekonomistinin seçilmesi ahlaki olarak savunulamazdı. Seçim komitesi, 2024’te benzer bir durumla karşı karşıya kaldı. Son yıllarda, Batı, Çin’in devlet öncülük ettiği ve teşvik edilen ekonomik gücü karşısında serbest piyasa ekonomisi ve serbest ticaret ideallerinden giderek vazgeçti. Geleneksel ekonomik düşünce, teşviklerin serbest piyasalar için zararlı olduğunu savunur, çünkü fiyatlar ve üretim maliyetleri arasında bir kopukluğa neden olarak pazarları çarpıtır, etkin olmayan sonuçlara yol açar ve kaynakları daha az üretken faaliyetlere yönlendirir.
Ancak ABD Başkanı Joe Biden’ın ekonomi politikaları açık bir şekilde serbest piyasa prensiplerinden ayrılmıştır. Sanayi politikaları, doğrudan teşvikler, vergi indirimleri ve ucuz kredi dahil olmak üzere yoğun hükümet müdahalesi ile karakterizedir, ticaret politikaları ise Amerikan tarihinde görülmemiş korumacılığa neden olmuştur. Enflasyon Azaltma Yasası (IRA), CHIPS & Bilim Yasası ve Araştırma ve Geliştirme, Rekabet ve İnovasyon Yasası, Amerikan şirketlerine önemli miktarlarda teşvik ve vergi indirimleri sağlayan önemli yasal düzenlemelerdir. Biden yönetimi ayrıca hükümet alımları için bir “Amerika Yerli Malı” politikası uygulamıştır, bu da Dünya Ticaret Örgütü anlaşmalarına ciddi bir ihlaldir.
Bu politikalar ve ABD işletmelerine yönelik uygun kredi koşulları, Biden’ın korumacı ticaret politikalarını vurgulamaktadır. Bu, yabancı mallara karşı Trump dönemi tarifelerinin, yerli içerik gereksinimlerinin ve iddia edilen yabancı malların ABD pazarlarındaki düşük ücretlerine karşı cezai tedbirlerin sürdürülmesini içerir. İlginç bir şekilde, ABD, Çin yapımı elektrikli araçlara %100’e kadar tarifeler uygulamıştır, bu da 1930’larda kabul edilmiş olan Smoot-Hawley Tarife Yasası altındaki maksimum %62’lik tarifeyi önemli ölçüde aşmaktadır.
Ekonomik politikalarını, ülkenin zorlukları – boşaltılmış bir imalat tabanı, ekonomik eşitsizlik, Çin’in yükselişi ve iklim krizi gibi – birçok nedene bağlayan Amerika’nın Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, 27 Nisan 2023’te yaptığı bir konuşmada Biden yönetiminin ekonomi politikasını açıkladı. Sullivan, “hiper küreselleşme,” düzenlemelerin kaldırılması ve damlatmalı ekonomi ve piyasa etkinliğine körü körüne güvenin eleştirisini yaptı. Ticaret liberalizasyonunun kendisi için izlendiğini ve daha geniş sonuçlarının atlanma ihmal edildiğini savundu.
Sullivan’ın açıklamaları, ABD’nin pazar ekonomisinden uzaklaşarak, 1990’ların “Washington Uzlaşısı”ndan ayrıldığını ve serbest piyasaları ve ticaret liberalizasyonunu savunurken dünya çapında ABD Hazine, Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası tarafından itilen serbest piyasalar ideolojisinin üstün olduğunu iddia ettiği dönemden kopuşu temsil etmektedir. “Bu politikanın temelinde yatan bir varsayım vardı: pazarların her koşulda sermayeyi daima verimli ve etkin bir şekilde ayırdığı – rakiplerimizin yaptığı ne olursa olsun, ortak zorluklarımızın ne kadar büyüdüğü ve ne kadar çok parça korumasını çıkardığımız,” dedi Sullivan. “Şimdi, hiç kimse -elbette ki ben değilim- pazarların gücünü saptırmıyor. Ancak basitleştirilmiş pazar verimliliği adına, stratejik ürünlerin tamamı ile birlikte üretim yapan endüstriler ve işler önce yurtdışına taşındı. Ve derin ticaret liberalizasyonunun Amerika’nın malları ihraç edeceğine, işleri ve kapasiteyi değil, bir söz verildi ama tutulmadı.”
ABD’nin, özel mülkiyetin kutsallığını Rus varlıklarının haczine kadar zayıflattığı, özel mülkiyet kurumunu sorgulayan bir adım atmıştır. Bu yaptırımlar, varlıkların dondurulması ve Batı bankalarında tutulan Rus Merkez Bankası varlıklarının el konması gibi, özel mülkiyet haklarına doğrudan bir saldırı temsil etmekte. Bu benzeri görülmemiş adım, ekonomik varlıkları politikleştirmek ve yine pazar tabanlı ekonomilerin prensiplerini zayıflatmak suretiyle tehlikeli bir örnek oluşturuyor. Politik intikam ile ekonomik yönetişim arasındaki sınırları bulanıklaştırarak, ABD önderliğindeki Batı, küresel sermayenin güvendiği güveni zayıflatmaktadır. Bu, küresel ekonomik düzeni istikrarsızlaştırır ve laissez-faire ekonomik ideolojinin gücünü azaltır.
21. yüzyılın başındaki en büyük paradokslardan biri, eskiden serbest piyasa ekonomisi ve serbest ticaretin en büyük savunucusu olan ABD’nin, 1930’lardan bu yana görülmeyen bir ölçekte korumacı politikalar uygulamasıdır. Gerçekte, ABD milli güvenliği ekonomik verimliliği öncelemekte, “en iyi yönetilen hükümet en az yöneten hükümettir” düşüncesinden vazgeçmektedir. Bu süreçte, Çin Komünist Partisi önderliğindeki hükümet, dünyanın en büyük serbest ticaret savunucusu haline gelmiştir.
Nobel Ödülü’nü kurumların üzerine olan ekonomistlere vererek Nobel Seçim Komitesi, fiilen Batı’nın korumacılığa doğru kaymasını ve liberalizasyondan ve küreselleşmeden uzaklaşmasını onaylamıştır. Bu bağlamda, kurumsal ekonomi, ekonomiye daha büyük bir hükümet müdahalesini haklı çıkartarak, Amerika ve Batı tarafından bir zamanlar savunulan serbest piyasalardan zarar görmektedir.
News
