Laureate says Xi’s increasingly authoritarian regime is the reason China’s economy is ‘rotting from the head’
Bu yılın Nobel ekonomi anıt ödülü, ülkeler arasındaki refah farklarının nedenlerine ilişkin çalışmaları nedeniyle Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden Daron Acemoglu ve Simon Johnson ile Chicago Üniversitesi’nden James Robinson’a gitmiştir. Ödülü açıklarken, ekonomi ödül komitesi başkanı Jakob Svensson, “Ülkeler arasındaki gelir farklarının azaltılması, günümüzün en büyük zorluklarından biridir.” dedi. Ekonomistlerin “daha derin bir anlayış” sunarak “ülkelerin neden başarısız veya başarılı olduğunun kök nedenlerini” açıkladığı belirtildi. 1960’lardaki orijinal Nobel ödüllerinden birkaç on yıl sonra oluşturulan ödül teknik olarak Sveriges Riksbank’ın ekonomi bilimleri ödülü olarak bilinmektedir. Akademisyenler ödülü ve 11 milyon kron (1.061.826 dolar) para ödülünü paylaşacaklar. Çalışmalarını ve niçin önemli olduğunu açıklamak için The Conversation, İngiltere’deki Lancaster Üniversitesi’nden ekonomi alanında kıdemli öğretim görevlisi Renaud Foucart ile konuştu.
Daron Acemoglu, Simon Johnson ve James Robinson ne için ödül aldı?
Üç akademisyen, ülkenin kurumlarının kalitesinin ekonomik refah üzerindeki etkisinin nedenlerine ilişkin nedensel kanıtlar sunmaları nedeniyle ödülü kazandılar. İlk bakışta, bu tekerleği yeniden icat etmek gibi görünebilir. Çoğu insan, bir ülkenin mülkiyet haklarını uygulayan, yolsuzluğu sınırlayan ve hem hukukun üstünlüğünü hem de güçler ayrılığını koruyan bir ülkenin, vatandaşlarının zenginlik yaratmalarını teşvik etme konusunda daha başarılı olacağına ve bunu daha iyi yeniden dağıtacağına katılacaktır. Ancak Türkiye, Macaristan, ABD veya hatta İngiltere’deki haberleri takip eden herkes, herkesin bu konuda aynı fikirde olmadığını fark edecektir. Macaristan örneğinde, yolsuzluk vakaları, kayırmacılık, medya çeşitliliğinin eksikliği ve yargı bağımsızlığına yönelik tehditler, Avrupa Birliği ile şiddetli bir mücadeleye yol açmıştır.
Zengin ülkeler genellikle güçlü kurumlara sahiptir. Ancak birkaç (potansiyel) lider, hukukun üstünlüğünü zayıflatmaktan memnundur. Kurumları zenginliğinin nedeni olarak değil, sadece korele olduğu bir şey olarak görmektedirler. Bakış açılarına göre, kurumların kalitesi neden ülkeler arasında değişmektedir?
Çalışmaları, doğrudan bugünkü ekonomik refah üzerinde açıkça bir etkisi olmayan bir şeyden başlar: Avrupa’nın 14. yüzyılda başlayan sömürgeciliğindeki yaşam koşulları. Hipotezleri, daha zengin ve yabancılara karşı daha sert bir yer olan yerlerin, sömürgecilerin ülkenin zenginliklerini acımasızca çalma konusundaki ilgisini artırdığını belirtir. Bu durum, orada yaşayan insanlara hiç saygı göstermeden kurumlar inşa etti. Bu, kolonizasyon döneminde düşük kaliteli kurumlar oluşturdu ve bağımsızlık sürecinden geçerek bugün kötü ekonomik koşullara neden oldu. Tüm bunlar – ve bu yılın ödül kazananlarının katkıda bulunduğu başka bir alan da işte bu – kurumların kendi sürekliliğinin koşullarını yarattığını söylemektedir. Daha misafirperver ve daha az gelişmiş yerlerde ise sömürgeciler kaynakları ele geçirmezlerdi. Bunun yerine yerleşir ve zenginlik yaratmaya çalışırlardı, bu da orada yaşayan insanların yararına neden olacak demokratik kurumlar inşa etmeleri kendileri için (bencil) bir avantajdı. Araştırmacılar, hipotezlerini tarihsel verileri inceleyerek test ettiler. İlk olarak, 1500 yılında en fazla kentleşen ve yoğun nüfusa sahip olan yerlerin 1995’e kadar en fakir hale geldiğini tespit ettiler. İkincisi, yerleşimcilerin hastalıktan hızlıca ölüp kalamadıkları ve bu nedenle kalamadıkları yerler – yerel nüfusların çoğu bağışık olduğu sürece – bugün de daha fakirdir. Kurumların kökenlerine bakma, nedenlerle sonuçları ayırmaya çalışmak anlamına gelir. Bu yılın laureatlarının, kurumların önemli olduğunu iddia etmedikleri halde, katkılarının en yüksek sıfatı hak ettiğini söylemek komitenin belki de ana nedenidir.
Kimileri, çalışmanın sadece ‘demokrasinin ekonomik büyümeyi getirdiğini’ savunduğunu iddia ettiği doğru mu?
Bu, bir vakumda doğru değildir. Örneğin, çalışmaları, aksi durumda işlemeyen kurumlara sahip bir ülkeye demokrasiyi dayatmanın işe yarayacağını söylemez. Demokrat bir liderin yolsuz olmayacağına dair hiçbir neden yoktur. Kurumlar bir pakettir. Ve bu yüzden bugün kurumların farklı yönlerini korumanın çok önemli olmasıdır. Devletin vatandaşlara, işçilere, girişimcilere ve yatırımcılara sunduğu korumaların biraz zayıflatılması, insanların yolsuzluğa veya kamulaştırmaya karşı savunulacaklarını düşünmedikleri bir kötü bir döngüye yol açabilir. Bu da daha düşük refah ve daha fazla otoriter kuralları destekleme çağrılarına neden olur.
Ayrıca aykırı durumlar da olabilir. Çin açıkça, liberal demokrasi olmadan kapitalizmin ekonomik başarıyla uyumlu olabileceğini ileri sürmektedir. Çin’in, 1980’lerde Deng Xiaoping’in reformlarından bu yana büyümesi, girişimciler ve işletmeler için daha güçlü mülkiyet haklarının tanıtılmasıyla örtüşmektedir. Ve bu anlamda, bu, kurumların gücünün klasik bir örneğidir.
Ancak Deng Xiaoping’in 1989’da Tiananmen Meydanı’ndaki demokrasiye yönelik protestoları askeri bir şekilde bastırmasını emrettiği de doğrudur. Çin bugün, batı demokrasilerinden açıkça daha otoriter bir sistemine sahiptir. Ve çoğunlukla demokrasi getirirken parlak kurallar olmadığı için Çin çok daha fakirdir. Çin’in kişi başına gayri safi yurt içi hasılası ABD’nin bile beşte biri değildir ve kendi başlıca ekonomik zorluklarla karşı karşıyadır.
Şu anda demokratik kurumlar dünyanın çeşitli yerlerinde hangi trajedideler?
Acemoglu, ABD ve Avrupa’daki demokratik kurumların halktan destek kaybettiğinden endişeli olduğunu dile getirmiştir. Ve gerçekten, birçok demokrasinin, kurumlarını korumanın önemini sorguladığı görünmektedir. Yöneticilerin ellerini bağlayan güçlü bir kurallar setine sahip olmadan da başarılı olunabileceğini iddia eden demagoglara daha fazla güç verme eğilimindedirler. Bugünkü ödülün bu liderler üzerinde en küçük bir etkisi olacağını zannetmiyorum. Ancak bu yılın laureatlarının çalışmasından evden götürülmesi gereken en önemli mesaj, seçmenlerin ekonomik refahın temelinin bazen can sıkıcı kurallar olduğunu sürdüren ancak sağlayan bu kuralları, ekonomik refahın bebeğini atmadan dikkatli olmaları gerektiğidir.
Renaud Foucart, Lancaster Üniversitesi Yönetim Okulu’nda kıdemli öğretim görevlisidir.
Bu makale, The Conversation’dan bir Creative Commons lisansı kapsamında yeniden yayımlanmıştır. Orijinal makaleyi okuyun.
News
