Kanada sonunda Çin’in iki Michels gözaltına almasının ardından uzun süreli diplomatik ilişki kurma alışkanlığını nasıl kırdı
Kanada Dışişleri Bakanı Mélanie Joly, Çin mevkidaşı Wang Yi ile son zamanlarda bir araya geldi ve çok yıllık bir diplomatik krizin ardından yapılan ilk resmi ziyareti işaret etti. Bakanlar arası temasın yeniden başlaması, “gökkuşağının ufukta belirmeye başladığına dair işaretler olduğu” için Kanada ile Çin arasında düzenli ikili diplomasiye dönüş çağrısında bulunan bazı yorumculara yol açtı. Diğerleri ise Kanadalıların yabancı müdahale konusunda hala endişeli olduğunu, bu nedenle soğuk halkın görüşlerinin, Çin ile tekrar ilişki kurmayı siyasi olarak zorlaştırdığını belirtti. Ancak pek az kişi fark etmiş gibi görünüyor ki geri dönüş yok: Kanada, Hint-Pasifik Stratejisi’nin yayımlanmasıyla 2022’nin Kasım ayında Çin ile olan uzun süren ilişkisini resmen sonlandırdı. Kanada, Çin ile yüksek düzeydeki çoğu dialog ve ikili ilişki mekanizmalarını sessizce iptal etti ve yeni etkileşim yöntemleri oluşturmayı son derece zorlaştıran bir gözden geçirme süreci uyguladı. İlişkilerdeki başarısızlıklar İlişkiyi sonlandırmak mantıklı görünüyor. Çin’in zorlayıcı diplomasisi, Kanada dahil olmak üzere diğer demokrasiler için de bir ilişki politikasının başarısızlıklarını canlı bir şekilde gösterdi. Kanada’nın durumunda, Çin 2018 Aralık ayında Kanadalı vatandaşlar Michael Kovrig ve Michael Spavor’u keyfi olarak tutuklayarak Kanada’yı Amerikan bir tutuklama emri üzerine Kanada yetkilileri tarafından gözaltına alınan Huawei CFO Meng Wanzhou’yu serbest bırakması için baskı yapmak amacıyla Kanadalıları dümen olarak kullandı.
Ancak diplomatik ilişkilerde başarısızlıklara dair önceden de işaretler vardı; Çin’in ifade özgürlüğüne yönelik baskıları; Çin’in 2016 Güney Çin Denizi Tahkimatını reddetmesi; Çin’in liberal olmayan ticaret uygulamaları; Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’ndeki insan hakları ihlalleri ve başkanlık dönemi sınırlamalarının sona ermesi. Bu ve diğer olaylar, neredeyse dört on yıl boyunca Çin ile anlamlı bir şekilde ilişkiye girme ve onları kurallara dayalı uluslararası düzeni benimsemeye teşvik etme çabalarının başarısız olduğunu göstermeliydi. Ancak ilginç bir şekilde, Kanada ve Çin arasında yıllar boyunca yaşanan diplomatik gerilimlere rağmen, Kanadalı yetkililer, başlangıçta “konsolosluk anlaşmazlığı” olarak tanımlanan durumdan ticaret anlaşmaları da dahil olmak üzere ikili ilişki mekanizmalarını yeniden inşa etmek ve korumak için çaba sarf ettiler. Peki Kanada’nın niçin diplomatik ilişki politikasını sonlandırması bu kadar uzun sürdü? Neden diğer batı demokrasileri hâlâ Çin ile ilişkilerde ısrarcı? Ve Kanada neredeyse dört on yıldır devam eden bir politikayı nasıl sonlandırdı?
Engellemek zordur
Engelleme politikaları, farklı yönetim düzeylerinde ve çeşitli konularda diplomasi etkileşimini teşvik etme amacıyla platformlar, diyaloglar ve diğer mekanizmalar oluşturmayı önceliklendiren dış politika stratejileridir. Kanada’nın Çin ile ilişkiler politikası 1980’lerde bir kalkınma stratejisi olarak başlamış ve Çin’in siyasi ve ekonomik sistemine etki etme çabası olarak devam etmiştir. Engelleme – hem muhafazakâr hem de liberal hükümetler tarafından değişen derecelerde sürdürülmüştür – yaklaşık dört on yıl boyunca devam etmiştir. Toronto Üniversitesi’nde yapılan yeni açık erişimli akademik araştırmalara göre, Kanada’nın Çin ile ilişkiler politikası benimsendiğinde, engelleme politikalarının bırakılması zordur. Kanada’nın Çin ile ilişkiler politikası, hedeflerine ulaşmadığını gösteren kanıtlara rağmen, engelleme politikası, ölçülememesi nedeniyle devam etmiştir. Politika hiçbir zaman eleştirel olarak değerlendirilmedi veya test edilmedi. Zamanla, engelleme politikasının izlenmesi, bir alışkanlık haline gelmiş, bilinçli bir politika tercihi olmaktan ziyade olmuştur.
Engellemeyi nasıl sonlandırmak
Bir politika kamu hizmeti içinde bir alışkanlık haline geldiğinde, değiştirmek zordur. Bazı politika yapıcılar, Çin ile ilişkilerin işe yaramadığının farkındaydı, ancak politikayı sorgulayamadılar çünkü mantığı açıklayıcı ve açık görünüyordu. Ancak 2020’nin ortalarında, politika değişikliği mümkün hale getiren iki yüksek düzey politika tartışma kanalı oluşturuldu: bakanlararası bir gözden geçirme sürecinin oluşturulması ve Çin konusunda düzenli bir müsteşarlar toplantısının yapılması. Bu platformlar politika yapıcıları güçlendirdi, engelleme politiğinin mantığını sorgulamalarını, yeni politika fikirleri denemelerini, bu yeni fikirleri en güçlü karar vericilere ulaştırmalarını ve yeni bir politika yönü konusunda bölgesel bakanlar arası uzlaşı oluşturmalarını sağladı.
Çalışma ilişkileri gereklidir
Çin’den tamamen uzaklaşmak elbette bir hata olacaktır. Çin’in küresel etkisi ve etkisi, askeri ve ekonomik gücü, Kanada’nın çıkarları açısından Çin ile çalışma ilişkisi ve net bir strateji gerektirir ve her iki ülkeye de kazandırabilir. Bu daha geniş stratejinin içinde, engelleme hâlâ bir yer bulabilir: Ortak çıkar konularında yapıcı diyalog, biyoçeşitlilik koruması ve iklim değişikliği yönetimi gibi konularda devam etmelidir. Kanada ayrıca insan hakları ve yabancı müdahale gibi köklü anlaşmazlık konularında Çin ile temas etmeyi değerli bulabilir, böylece Çin otoritelerinin davranışları uluslararası hukuk altında Çin’in yükümlülüklerinin altında kaldığında sorumlu tutulabilir. Ancak engellemeye sadece kendi varoluşu için değil, işlevsel ve net bir stratejiye hizmet etmelidir. Yüksek düzeyde diyalog ve diğer etkileşim yolları kesin ve açıkça tanımlanmış politika hedeflerini hizmet etmelidir. Yani, engelleme stratejik ve düşünülmüş bir tercih olmalı ve sadece alışkanlık nedeniyle takip edilmemelidir.
News
