Hasina’nın sert yönetimi altında Bangladeş, zorla kaybolmalara karşı adalet ve uzlaşma duygusu olmaksızın ilerleyemez. Aynaghar’ın kurulmuş olduğu ve insani olmayan koşullarda tutulan gizli bir gözaltı merkezi olan Bangladeş askeri istihbarat biriminin kurduğu kurbanlar, dehşet verici tecrübelerini yeni başlamışlardır. Bazıları on yıldan fazla süre tutulan kurbanlar, farklı yaş gruplarından ve politik ve sosyal geçmişlerden gelmektedir. Şeyh Hasina’nın devrilen otoriter liderliğinin ardından, Bangladeş’teki zorla kaybedilenlerin kurbanları adaleti hak etmektedir. Kaybolan yakınlarının, ruh huzuru ve mutluluğu için sevdiklerinin yerini bilmeyi hak ettikleri gibi. Ancak adalet sadece zorla kaybedilenlerin kurbanları için değil, son iki yılda hükümet tarafından işlenen insan hakları ihlalleri için de gereklidir. Bir ülke nadiren adalet ve uzlaşma duygusu olmaksızın travmadan ileriye doğru hareket eder. Başka bir deyişle, Bangladeş halkı iyileşmeyi hak etmektedir ve iyileşmek için gerçeğe, adalete ve uzlaşmaya ihtiyaçları vardır. Bunun için Bangladeş bir gerçeklik komisyonuna ihtiyaç duyar. Uluslararası Adalet Kaynak Merkezi’ne göre, gerçeklik komisyonları, zorla kaybolmalar, hukuk dışı infazlar ve zaman içinde işlenen diğer suçlardan kaynaklanan birçok yanıtsız soruya yanıt vermek amacıyla hizmet vermektedir. Priscilla B Hayner’a göre, gerçeklik komisyonlarının genellikle dört bileşeni vardır: 1.) mevcut ihlaller yerine geçmiş ihlallere odaklanırlar; 2) bir tek ihlal yerine zaman içinde uluslararası insan hakları ihlallerine ilişkin kapsamlı bir resim sunmaya çalışırlar; 3) kısa bir süre işlev görseler bile bulgularını özetleyen bir raporu teslim ederler; ve son olarak 4) zorla kaybolma gibi hassas konuları araştırırken bilgiye erişim ve koruma sağlayan türde bir yetkililikleri her zaman vardır.
Asya’da gerçeklik komisyonları yeni bir kavram değildir. 2010 yılında, Filipinler Gerçeklik Komisyonu yolsuzlukla mücadele etmek amacıyla oluşturulmuştur. Bangladeş için bir gerçeklik komisyonu, zorla kaybolmaların tam olarak açıklanmasını talep eden Ulusal İnsan Hakları Komisyonu (NHRC) altında oluşturulabilir. Bu ideal oluşumda, zorla kaybolmalara uzmanlaşmış bağımsız ve uluslararası avukatlarla birlikte kurulması gerekmektedir. Birçok uluslararası avukatın, Bangladeş’e bu hayati gerçeklik arayışında yardımcı olmaya hazır olduğu bildirilmektedir. Bangladeş, birçok örneğe başvurabilir. Örneğin Güney Afrika Gerçeklik ve Uzlaşma Komisyonu (TRC), ırkçılık altındaki ulusun travmatik deneyimleriyle başa çıkmak için Güney Afrika Ulusal Birlik Hükümeti tarafından kurulmuştur. TRC sürecinden kaynaklanan en az 137 dava, apartheid döneminde işlenen suçlar için Güney Afrika makamlarına soruşturma ve kovuşturma için kaydedilmiştir. Kolombiya Gerçeklik Komisyonu, Kolombiya hükümeti ile Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri (FARC-EP) arasındaki 2016 barış anlaşmasıyla kurulmuştur ve 70’ler ve 80’lerde meydana gelen zorla kaybolmaları incelemeyi içermiştir. Bir Bangladeş Gerçeklik Komisyonu, zorla kaybolmaların faillerinin yargılanmasını ve onların hangi mahkemede yargılanmaları gerektiğini tavsiye edebilir, uluslararası suçlar mahkemeleri mi yoksa yerel mahkemelerde mi yargılanmalarına karar verebilir. Komisyon, failleri yargılamak için kendi mahkemesini bile kurabilir, benzer şekilde Kolombiya’da yüzbinlerce kişinin ölümüyle ilgilenmek için bir geçiş dönemi adalet mahkemesi oluşturulmuştur. Bu süreçlerde, bir askeri general ve on diğer kişi insanlığa karşı suçlar işlediklerini itiraf etmiştir. Arjantin gerçeklik komisyonu, sözde Kirli Savaş sırasında işlenen 30.000’den fazla zorla kaybolmayı incelemiştir. Arjantin Gerçeklik Komisyonu raporu, Savaş Yargılamaları’nın kapılarını açmış ve savaş suçlarının faillerini başarılı bir şekilde yargılamıştır. Bangladeş’in BM’deki varlığı sayesinde, Hasina’nın devrilen rejiminin yerine geçen geçici hükümet, Bangladeş’in gerçeklik komisyonuna bilgi vermek üzere ilgili deneyime sahip çeşitli ülkelerden yardım isteyebilir. Zorla kaybedilenlerin kurbanları, aileler ve bazen bütün toplumlar genellikle uluslararası hukuk kapsamındaki tazminatları hak etmektedir. Ayrıca, bu tazminatların ihlallerin ciddiyetine ve zarara uğranan zararın cinsine, kayıp kazançlara, ekonomik fırsatların kaybına ve ahlaki zararlara orantılı olarak yeterli, etkili, hızlı ve adil olması gerekmektedir. Bangladeş’te, ekonomik zararlara, kazanç kayıplarına, ekonomik fırsatların kaybına ve ahlaki zararlara karşı tazminat sağlanmalıdır. Kurbanların ve ailelerinin rehabilitasyonu, medikal ve psikolojik bakımın yanı sıra sosyal hizmeti içermelidir. Tekrarlanmama politikası da tazminatın bir parçası olabilir ve olmalıdır. Zorla kaybolmaların gerçekleştiği Kolombiya ve birçok diğer Latin Amerika ülkesinde, gerçeklik komisyonları ve Amerika İnsan Hakları Mahkemesi genellikle tazminatın bir parçası olarak tekrarlanmama politikasını tavsiye etmektedir. Şimdi Bangladeş’in, devletin bu tür korkunç suçları bir daha işlemeyeceğini göstermek için Tüm Kişilere Karşı Zorla Kaybolmalardan Korunma Uluslararası Sözleşmesi’ni onaylaması ve zorla kaybolmaların bir suç olarak kabul edilmesi için yasal düzenlemeleri açması zamanı gelmiştir.
News
