ABD, stratejik olarak önemli bir bölgede rakipleri Çin ve Rusya’nın güçlenmesi ve etkisi ile birlikte dramatik bir politika değişikliğine ihtiyaç duyuyor.
Washington, ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından yayınlanan ve “Orta Asya için ABD Stratejisi 2019-2025: Egemenliği ve Ekonomik Refahı İlerletme” başlıklı bir 2020 strateji belgesine göre stratejik olarak önemli Orta Asya’yı etki alanına dahil etmeyi amaçlıyor. Bugüne kadar, çabaları çok belirgin ve üzücü şekilde yetersiz kalmıştır. Gelecek yıl göreve başlayacak yeni bir ABD yönetimi ile birlikte, Washington dış politika uzmanlarının bu doğal kaynaklarla dolu ve transkıta bağlantısı için tarihi öneme sahip geniş bölgeye yeni bir stratejik yaklaşımı düşünmesine şimdiden başlamak gerekiyor. Orta Asya’da yeni bir ABD başlangıcı neyi içerebilir? Başlangıç olarak, diplomatik katılımı önceliklendirecek, jeopolitik maceracılığı azaltacak ve ideolojik açıklamaları dengeleyecektir. Diyalog ve uzlaşmayı genellikle içeren Diplomasi, giderek istikrarsız ve tehlikeli bir dünyada çatışmaları çözmenin en akıllı, en maliyet etkin yoludur. ABD Dışişleri Bakanlığı ve DC dış politika uzmanlarının, barışı zayıflıkla, anlamsız “sürekli savaşlar” ı güçle özdeşleştirmeyi bırakması ve yakın zamanda Irak ve Afganistan’daki çatışmaların yeni bir düşünceye yol açmadığını kabul etmesi daha iyi olacaktır. Dahası, diplomatik yeeni bir vurgunun izolasyonculuk olarak yorumlanmaması, diplomasi istenir olmasa bile pratikte ulaşılamaz olmasa bile pratikte ulaşılamaz olmasa bile, yani uluslararası bağlamda arzulanır bir durum değil. Aksine, bu John Quincy Adams, William Henry Seward, Dean Acheson, George Kennan, Henry Kissinger ve George Shultz’un büyük Amerikan dış politika geleneğini canlandıracaktır. Akıllı diplomasi, bazıları tarafından iddia edildiği gibi taviz verme anlamına gelmez, bu da ABD’nin şu anki dış politikasına herhangi bir alternatifi engellemek için yapılan bazı yalan yanlış iddiaları bırakmalıdır. Barışların zayıflıkla, gereksiz “sürekli savaşlar” ın ise güçle özdeşleştirilmesinin sona erdirilmesi gerekmektedir. ABD, zorunluluk ve özgürlük üzerine bir dış politikaya ihtiyaç duymaktadır. Ayrıca, ABD Merkezi Asya ile ilişkilerine yeni stratejik momentum kazandıracaktır. Washington, bölgelerini jeopolitik bir satranç tahtası olarak görmek yerine, egemen uluslar olarak gördüğünü ve barış ve istikrarın, karşılıklı fayda sağlayarak faydalı ekonomik politikalar takip etmenin daha iyi olduğunu kabul etmesi gerekmektedir. Ancak, ABD’nin “kazanan her şeyi alır” ekonomik yaklaşımına olan hevesini dizginlemesi gerekmektedir. Bu, Orta Asya’nın sürdürülebilir kalkınmayı başarmak için sınırlı doğal kaynakların uygun ve adil şekilde tahsis edilmesi, kullanılması ve yönetilmesi yoluyla bölgesel birlik ve ekonomik entegrasyon hedefine uygun olmayan bir durumdur. Evans, Euro-Asya kıtasındaki etki mücadelesinde Çin, Rusya ve Türkiye gibi rakipleriyle başa çıkmak ABD için kolay olmayacaktır. Bu, rakiplerinin, ticaret ve ulaşım bağlantısında önceden başlama avantajı sağlamaları ile Doğu ve Batı gelenekleri ve düşünme biçimleri arasındaki derin tarihsel, kültürel ve coğrafi kopukluktan kaynaklanmaktadır. Son birkaç yıl boyunca ABD’nin Azerbaycan’a ihracatıyla Çin’in ihracatı arasındaki tek metrik, Washington ve Pekin’in bölgedeki ekonomik angajmanını aydınlatmaktadır. 2018 sonundan 2024’ün ikinci çeyreğine kadar, Hazar Denizi’nin batı ucundaki Azerbaycan’a Çin’in ihracatı yaklaşık 40 milyon dolardan 160 milyon dolara/ay artmıştır. Buna karşılık ve sadece yaklaşık 20 milyon dolar olan çok daha düşük bir bazdan başlayarak ABD’nin Azerbaycan’a ihracatı aynı dönemde 40 milyon dolara iki katlanmıştır, Çin’in ihracatının beş yıl önceki seviyesini temsil etmektedir. Çin’in diğer Orta Asya cumhuriyetlerine ihracatındaki büyüme oranları benzer eğilimler göstermektedir. Eğer Washington gerçekten Orta Asya ile ilişkilerini derinleştirmek istiyorsa, bir sonraki ABD başkanı bölgeyi ziyaret etmelidir. Bugüne kadar hiçbir ABD başkanının Orta Asya’ya ayak basmadığı (2019’da Donald Trump’ın ziyaret ettiği Afganistan hariç) bölgenin liderleri için büyük bir hayal kırıklığı olmuştur. Bu ziyaret, ilişkiyi dramatik bir şekilde yeniden şekillendirebilir. Bölgeye yapılan bir devlet ziyareti yerine, Başkan Joe Biden, stratejik önemine sürekli atıfta bulunmak ve 2023’teki Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun yan etkinliklerinde Central Asya liderleriyle yüksek düzeyli, 45 dakikalık törensel bir toplantı yapmakla yetinmiştir. Bu hiçbir şey yapmamaktan daha iyidir ancak Orta Asya’daki stratejik önemi ve dış güçlerin müdahalelerine karşı egemenlik otonomisini koruma isteği göz önüne alındığında yetersizdir. Tam tersine, Çin, Rusya ve Türkiye başta olmak üzere Hindistan, Güney Kore ve diğer Avrasya ülkelerinin devlet başkanları 2019’dan bu yana Orta Asya’ya yaklaşık 40 kez seyahat etmiştir. Benzer şekilde, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın devlet başkanları, muadil devletlerle yüz yüze görüşmüş ya da yabancı başkentlere seyahat etmişlerdir. Orta Asya yetkilileri, Amerika Birleşik Devletleri’nin “Zoom görüşmesi diplomasisi” nin ötesine geçmesini ve gerçek işleri halletmesini istemektedir. Yani “biz bağımsızlığınıza çok derinden önem veriyoruz” demeyi bırakmaları gerekmektedir, demokrasi üzerine vaazları ve sosyal politikalarının yetersizliğini (bu sıklıkla Orta Asya’nın geleneksel değerlerine derinden zarar veren) düşmeleri gerekmektedir ve çok kutupluluk (BRICS’e bakın), isterse beğenin, kuvvetin bir araya geldiğini ve ortadan kalkmayacağını kabul etmelidir. Bölgedeki Amerikan çıkarlarını başarıyla sürdürmek için ABD, bugünkü Orta Asya gerçeğini kabul etmeli ve karşılaşmalara hazırlıklı olmalıdır. 2023 New York’ta Putin ve bölgesel başkanlar arasındaki “C5+1” toplantısı, nadir toprak nadir toprak metalleri girişiminin tanıtımı ile birlikte, yıllarca süren diplomatik zaman kaybını telafi etmedi. Orta Asya genelinde büyük altyapı finansmanı dahil birçok ABD politikası, sanki bir Karakum çölü kum fırtınasına sıkışmış gibi durmaktadır. Manidar bir şekilde, çoğu Orta Asya lideri bu yılın BM Genel Kurulu kongresinden kaçarken, yaklaşan 16. BRICS Zirvesi (22-24 Ekim) 23 devlet başkanını ağırlamayı beklemektedir. Orta Asyalılar kuşkusuz ABD ile devam edecek, ancak Washington yakında esaslı bir şey sunmazsa, en iyi altyapı, lojistik ve madencilik anlaşmalarını almak için şüphesiz Çin ve diğerlerine gidecektir. Bu, ABD’nin kendisini denklemden çıkardığında mantıklıdır. Orta Asya’dan gelen mesaj açıktır – zaten siyah ve beyazda koymuş olan “Orta Asya için ABD Stratejisi 2019-2025: Egemenliği ve Ekonomik Refahı İlerletme” belgesinde yazanları dikkate alın ve gerçekten yapın: “ABD’nin bölgedeki başlıca stratejik çıkarı, kendi terimleriyle çeşitli ortaklarla politik, ekonomik ve güvenlik çıkarlarını takip eden daha istikrarlı ve refah içeren bir Orta Asya inşa etmektir.”Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev ve diğer bölgesel liderler, ABD’nin bunu gerçekten isteyip istemediğini açıkça umut ediyor. Kazak lider, Orta Asya diplomasisinin hedeflerini şöyle tanımlamıştır: “Kazakistan’ın [diplomasisi] çok basit ve açıktır – biz sıfır toplam oyunlara inanmıyoruz. Avrasya’nın kalbindeki herkes için “Büyük Oyun”u “Büyük Kazanç” ile değiştirmek istiyoruz. Tüm komşularımızla ve gerçekten Kazakistan ile işbirliğini geliştirmek isteyen tüm ülkelerle güven, dostluk ve stratejik ortaklık sürdürmek ve güçlendirmek istiyoruz.”
News
