Yeni kitap ‘Lebanon Days’, ülkenin iç savaşının asla gerçekten sona ermediğine dair dokunaklı bir noktayı vurguluyor – sadece görünmez hale geldi.
1978 yılında Lübnan’ı ilk ziyaret ettim, iç savaşın üçüncü yılında ve Theodore Ell’in doğumundan altı yıl önce. Bu ilginç ülkeye olan deneyimlerimizin farklı zamanlarda olmasına rağmen, onun harika yeni kitabı “Lebanon Days”deki izlenimleri ve değerlendirmeleri – 2018’den 2021’e kadar olan karışık dönemi kapsayan – benimle çok uyumlu.
İlk ziyaretim sırasında, Kahire’de Avustralya Dışişleri Bakanlığı’nın isteği üzerine Arapça öğreniyordum. DFA (o günlerde kısaltmada “T” yoktu) 1973 Arap-İsrail savaşı sonrasında Körfez petrol üreticilerinin düzenlediği büyük petrol fiyatları artışının ardından Orta Doğu uzmanlığını artırmayı amaçlıyordu. Bakanlığım, Ortadoğu hakkındaki bilgimi genişletmek ve günlük hayatın tüm pratik işleri için Arapça konuşulan farklı ortamlarda Arapça pratiği yapabilmem için bu seyahati onaylamıştı. Bu, üç hafta boyunca “servis” taksileri (birkaç yolcuyla taksiler) kullanarak ve neredeyse yıldız alamayacak otellerde konaklayarak Lübnan, Suriye ve Ürdün arasında ucuz bir yolculuktur. Amaç, İngilizce’nin neredeyse hiç konuşulmadığı veya hiç konuşulmayan ortamlara tam bir batma yaşamaktı ve günlük yaşamın tüm pratik yönleri için Arapça’da kendimi anlaşılabilir kılmak zorundaydım.
Beirut: Bölünmüş bir şehir
Beirut’a uçmadan önce Kahire büyükelçiliği kütüphanesinde bölge hakkındaki kitapları inceledim. Lübnan’la ilgili olanlar iç savaştan önceydi. Beirut’un merkezinin güzelliği beni etkiledi – özellikle doğusunda ve batısında büyük palmiye ağaçları bulunan Şehitler Meydanı (Ell’in kitabında birkaç kez görülen), çekilmiş fotoğraflardaki görüntüler.
Beirut havaalanında, şehrin hemen güneyinde, bir taksi çevirdim ve şoföre fus’ha (resmi) Arapça olarak Şehitler Meydanı’na gitmesini söyledim. Bana şaşkınlıkla baktı – Arapça’mın alışık olduğu aarmi (konuşma) diyalekti olmadığı için şaşırdığını varsaydım. Ama meydana vardığımızda başka bir sebepten dolayımış öğrendim. Yüksek hızlı kurşunlar tüm palmiye ağaçlarını yerden yaklaşık bir metre kesmişti.
Lübnan’ın doğusunu ve batısını bölen “yeşil çizgi”ye rastlamıştım, savaşın ana savaş alanı. Taksi şoförü, kesinlikle meydana yakın olmaktan rahatsızdı ve Müslüman olarak beni Hristiyan doğusuna götürmeyecekti.
Sonraki yıllarda, savaş sırasında birkaç kez Beirut’u ziyaret ettim. Ülkenin birkaç yıl boyunca ayağa kalktığı son 1990’larda üç yıl boyunca orada çalıştım.
O zamanlardan bir diğer canlı anım, bir Lübnanlı işadamının beni Beirut’un en güzel restoranlarından birinde öğle yemeğine davet etmesi. Yemek Fransızdı ve iç mekan dekoru, lüks bir Avrupa restoranında beklenen gibiydi. Güzel bir yemek deneyiminden tek rahatsızlık, restoran pencerelerinin kum torbaları ile kaplanmış olmasıydı.
12 Ekim 1989’daki Taif Anlaşması genellikle savaşın resmi sonu olarak görülüyor. Ancak yine de, o zamanlar, bilinmeyen saldırganlar, Lübnan’ın savaş sonrası ilk Cumhurbaşkanı René Moawad, sadece 22 Kasım 1989’da suikaste uğramadan önce 18 gün görev yaptı.
Rafik Hariri, 1990’ların altı yılı boyunca başbakanlık yaparak kendi kişisel servetinin çoğunu Beirut’un savaş sonrası yeniden inşasına yatırdı. Bu süre zarfında, diğer iş adamlarını savaş sonrası yeniden inşayı finanse etmeye yardımcı olmak için geliri üzerinden devlete gönüllü bir vergi ödemeye davet etti.
Bir iş arkadaşının, bu isteği şaka olarak gördüğünü – kimse böyle bir vergi ödemeyeceğini – hatırlıyorum. Vergiler olmadan devletin okulları, hastaneleri ve yolları nasıl finanse etmeyi beklediğimi sordum. Avustralya’da vergi ödemelerimin bu amaçlara gideceğini makul bir şekilde varsayabilirim. Lübnan’da bu tür ödemelerin İsviçre bankalarında son bulacağını söyledi.
Ell, “Lebanon Days”de, Avustralya diplomatı olan eşi Caitlin’le birlikte, Beyrut büyükelçiliğimizde görev yaparken yaşadığı deneyimlerine dayanarak birçok hikaye anlatıyor.
Zamanı, Lübnan lirasının değerinin çökmesinden doğan ekonomik yıkımla geçirdi. Lübnan Merkez Bankası, 1999’dan 2019’a kadar lirayı 1.507,5 Amerikan dolarına düşürerek ekonomiyi yanılttı. Bu, ithalatları yapay olarak ucuz ve ihracatları pahalı hale getirerek, ihracat endüstrilerinin gelişimini engelledi ve sürdürülemez açıkların birikmesine neden oldu.
Bu politika, Merkez Bankasının dolarları satmaktan daha ucuza alabilmesine dayandığı için liranın değerini korumak için çökmemiş bir güven hilesine dayanıyordu. Bu, 2019 yılında gerçekleşen çöküşe kadar sürdürülemeyecek bir aldatmacaydı. Sonuç, sosyal çöküş – thowra veya devrim, aylar boyunca yaşanan gösteriler – oldu. Lübnan’ın 18 farklı dini mezhebinden insanlar eşit derecede etkilendi ve tüm inançlardan protestocular Martyrs’ Square’de toplanarak sloganlar atmaya ve protesto şarkıları söylemeye başladı.
Sonra, 2020’nin başlarında, Covid ülkeye sıçradı, Ell ve Caitlin de dahil. Ancak bu, devrimi durdurmaya yetmedi, sonunda 2020’nin Ağustos ayında, devlete ait devasa bir amonyum nitrat miktarının ihmal sonucu Beirut limanında meydana gelen korkunç patlamayla sonuçlandı.
Ell, Australasian Kitap İncelemesi’nde yayımlanan bir deneme için 2021 Calibre Deneme Ödülü’nü kazandı ve patlamanın ve şehir sakinlerine olan etkisinin canlı ayrıntılarını anlattı. Bu detayı kitabında genişletiyor. Beni özellikle etkileyen yorumu, amonyum nitratın daha güvenli bir depolama yerine taşınmamasının nedenini kimse nasıl para kazanacağını çözemediği şeklinde oldu.
Ell’in kitabı, Lübnan’da yaşamış olan herkes için gerçekliği yansıtıyor. O, Lübnanlıların eğlence anlayışını çarpıcı bir şekilde, Doğu Beyrut’taki gece kulüpleri, patronların sabaha kadar içki içip dans edebileceği ve sivil savaşın derinliklerinde bile yaptığı yerleri açıklıyor.
Diğer bir tarafı, Lübnan halkının ekonomi çökerken bile görünüşlerini koruma kararlılığıydı. Lüks alışveriş merkezlerine sık sık gidip sadece temel ihtiyaçlar için bile paraları olmayanlar, alışveriş merkezlerinin koridorlarında yürümeye devam ederlerdi – hiçbir şey almadan, ama lüks marka alışveriş çantaları taşıyarak başka türlü hissettirmeye çalışırlardı.
Savaşın bitmediği savaş
Ell, “Lebanon Days”de sivil savaşın bitmediği – sadece görünmez hale geldiği geçerli bir noktayı yapıyor. Söylediği gibi, “Lübnan’ın dini farklılıkları, yabancılaşmayı bir yaşam tarzına dönüştürdü.”
Özellikle dikkat çekici olan, Maruni Hristiyan kadın Genevieve’in hikayesidir. “Bize farklı bir şekilde hiçbir zaman bir Müslümanla tanışmadığını, bunun başka türlü olamayacağı kadar dürüstlükle” anlattı. Genevieve, “hiç Müslüman sayısının ülkesinde – dünyasında – tarihin gerçekliği, hayatın ayrılmaz bir parçası olan bir şey değilmiş gibi, kırıcı ve pis bir şey olarak direnmesi gereken bir şeymiş gibi” konuştu.
Taif Anlaşması işe yarabilmesi için, 1990’ların başlarında savaşı yürüten çeşitli mezhep liderlerinden oluşan bir milli birlik hükümeti kuruldu. Bu düzenlemelerden en çok çekinceli olan isim Lübnan Kuvvetleri lideri olan bir Hristiyan milis, Samir Cazza. Cazza, ülkenin yönetiminde devam eden Suriye etkisine itiraz etti. 1994 yılında, savaş sırasında işlenmiş suçlamalar nedeniyle tutuklandı. Diğer bakanlara benzer suçlamalar yöneltilebilirdi, ancak böyle bir şey yapılmadı.
1997 yılında, ABD Büyükelçisi, Lübnanlı bir grup politikacıyı ve bazı Batılı büyükelçileri ABD Kongresi heyetine bu savaştan sonraki düzenlemeler hakkında bilgilendirmek amacıyla konuk ettiğinde, bir kongre üyesi Lübnan’ın savaştan sonra Güney Afrika’nın ırk ayrımcılığını kaldırmasının ardından yaptığı gibi bir “gerçeklik ve uzlaşma komisyonu” gerçekleştirip gerçekleştirmediğini sordu. Konuklardan birisi o zamanlar bir bakan olan mercurial Dürzi lideri Walid Jumblat’tı. O hemen cevap verdi, “Hayır, Lübnan olarak daha sofistikeydik. Tüm savaş suçlularını hükümete soktuk, ve savaş suçlusu olmayı reddeden her savaş suçlusu hapishaneye kondu.” Gizlice gülüşürken, ABD büyükelçisi, bu yapılmanın büyük bir ölçüde olduğunu afallamış delegasyona açıklamaya çalıştı.
Komplolar teorileri
Ell, anlatısını kronolojik olarak inşa ediyor, ancak Lübnan’ı nasıl olduğu ülke haline geldiğini açıklayan bir önsözle.
Beyrut’un kuzeyinde, Dog Nehri’nin yakınında, kaya yüzeyinde Lübnan’ın Ramesses II’den başlayarak Romalılar, Osmanlılar, III. Napolyon altındaki Fransızlar ve 1941’de Vichy Fransız güçlerine karşı kampanya yürüten Avustralya İmparatorluk Kuvveti’nin yüzleşmesi gibi birçok işgalciyi kaydeden dikkate değer dikmeler geleneğinden bahseder.
Lübnanlılar, sürekli İsrail’in askeri hareketi tehdidi nedeniyle komplo teorileri üretiyorlar. Bu tehdit genellikle Hizbullah’ın İsrail’e saldırılarının ardından oluşur. Devletin yetki alanı olmayan, üniforma altında hizmet veren Şii milis Hizbullah, Lübnan ordusundan daha iyi silahlanmıştır. Beyrut üzerinde ses bariyerini aşarak çıkan İsrail uçaklarından gelen Sonic patlamaların, insanların sığınağa gitmeye doğal içgüdüsel aramalarına neden olduğunu açıklıyor.
Ell, kitabı üzücü bir şekilde kendisinin ve Caitlin’in ayrılış hikayesiyle sonlandırıyor. Birçok Lübnanlı arkadaş edinmişlerdi, ancak birçokları da gidiyordu. Memnuniyetle kalmaya devam edenler, çoğunlukla ikili vatandaşlık sahibi olanlardı, bu da onlara başka bir felaket durumunda yabancı bir barınak veriyordu.
Kitap iyi sunulmuş. Anlatılan yerlerin haritasını, kullanışlı bir tarih sırasını, Arapça terimlerin sözlüğünü ve daha fazla okuma rehberini de içeriyor.
“Lebanon Days”, ziyaretçilerini asla etkilenmeden bırakmayan bir ülke üzerine bir meditasyondur. Ell, yetenekli bir yazardır: yazı dili etkilemez, doğru ve zariftir. Üç yılını Lübnan’da yaşanan dramatik bir hadise olarak ele alarak, bu ilginç ülkenin geçmişini aydınlatıyor ve İsrail ile Hizbullah arasındaki her zaman var olan savaş tehdidine işaret ediyor. Ancak ortaya çıkan diğer şey de halkın direnciydi. Bu paradoksal ülke, hayatta kalma sanatını bir sanat formuna dönüştürmüştür.
News
